Na miña primeira entrada critiquei abertamente cómo se está perdendo a dimensión social á hora de estudar linguas. Xa que no Tema 4 falamos sobre os niveis de referencia da aprendizaxe de linguas e o desenvolvemento de competencias, gustaríame dedicar esta entrada á unha das competencias xerais do Marco Común Europeo de Referencia, a cal está claramente enfocada hacia a dimensión social da lingua: o coñecemento declarativo.
Na ensinanza de idiomas, as competencias xerais son aquelas ás que podemos recurrir para realizar accións de todo tipo a pesar de que non están directamente relacionadas coa lingua. As competencias xerais do MCER son catro: coñecemto declarativo (“saber”), destrezas e habilidades (“saber facer”), competencia existencial (“saber ser”) e capacidade de aprender (“saber aprender”). Segundo o MCER, os coñecementos declarativos (“saber”) enténdense como aqueles coñecementos derivados da experiencia (empíricos) e dunha aprendizaxe máis formal (académicos). Divídense en tres parámetros: o coñecemento do mundo, o coñecemento sociocultural e a consciencia intercultual.
Toda a comunicación humana depende dun coñecemento do mundo ao que todos podemos acceder. Este coñecemento abarca a identificación de lugares onde pode ocorrer unha situación comunicativa ao igual que todos os involucrados, obxectos, procesos, intervencións en diferentes ámbitos, etc. Á hora de aprender unha lingua estranxeira é de especial importancia que o alumnado coñeza todos os datos posibles dos países nos que se fala o idioma, como as súas características xeográficas e ambientais, a súa demografía, ou a súa situación económica e política. Algúns destes coñecementos poden forman xa parte do coñecemento xeral do alumno como resultado da súa experiencia no mundo ou de ensinos previos que se lle impartiron. Ademais, este coñecemento do mundo non é estático: a medida que o estudante crece, a súa visión do mundo tamén vai cambiando e adaptándose ao seu sistema de pensamentos e crenzas.
O coñecemento sociocultural defínese como o coñecemento da sociedade e da cultura da comunidade ou comunidades nas que se fala o idioma, ademais de ser un aspecto do coñecemento do mundo. O alumnado debe coñecer as características disintivas dunha sociedade concreta, tales como a vida diaria, as relacións persoais, os valores, as crenzas, a linguaxe corporal, as convencións sociais, etc. A importancia do coñecemento sociocultural tamén reside en que os estudantes non só dominen o código lingüístico da lingua estranxeira, senón tamén en que sexan capaces de comunicarse de forma adecuada en contextos sociais determinados. Nunha sociedade como a actual, que fomenta un contacto intercultural cada vez máis intenso debido aos movementos migratorios, á globalización, aos intercambios comerciais e ao turismo, requírese a consecución dunha competencia comunicativa que asegure que as producións lingüísticas non só son gramaticalmente correctas, senón tamén adecuadas á situación e ao contexto na que se realizan.
Finalmente, o MCER define a consciencia intercultural como o coñecemento das similitudes e as diferenzas entre o mundo de orixe e o da lingua meta. Ao entrar en contacto con outra cultura adoita producirse un cultural shock ou choque cultural, de modo que determinados aspectos culturais ou situacións comunicativas sorpréndennos de maneira positiva ou negativa ao comparalos coas nosas propias pautas culturais. Na maioría dos casos, estes choques culturais débense principalmente á diferenza no grao de información sobreentendida ou explicitada entre os falantes nunha situación comunicativa, e adoitan crearnos imaxes estereotipadas da cultura estranxeira debido ao contraste entre a nosa cultura e a “outra”. Por exemplo, algúns estranxeiros sorpréndense no noso país da familiaridade coa que algunhas dependentas se dirixen ás súas clientas, o cal se considera unha falta de respecto noutros países, ou síntense incómodos coa proximidade física coa que falamos entre nós.
O coñecemento do mundo, o coñecemento sociocultural e a consciencia intercultural van ligados á aprendizaxe dunha lingua, xa que teñen un papel central á hora de garantir un intercambio comunicativo eficaz. O obxectivo de formar ao alumnado nestes coñecementos declarativos é que consigan comportarse de forma adecuada ao enfrontarse a situacións, accións e expectativas de persoas doutras tradicións, o cal implica coñecer as diferenzas culturais entre ambas as sociedades e adquirir a habilidade de solucionar os malentendidos comunicativos derivados delas, respetando sempre a identidade cultural de ambos os interlocutores. Con todo, ao introducir estes contidos na aula, plantexasenos o problema de qué ensinar en cada nivel ou cómo facelo sen caer en estereotipos nin tópicos.
Os estereotipos están constituídos por ideas, prexuízos, actitudes, crenzas e opinións preconcibidas, impostas polo noso medio social e cultural, e aplícanse de forma xeral a todas as persoas pertencentes a un grupo, nacionalidade, etnia, idade, sexo, orientación sexual, procedencia xeográfica, etc. Os estereotipos permítennos entender como percibimos aos demais de maneira inconsciente e predispóñennos a adoptar certas actitudes con respecto ao resto de persoas. Aínda que os estereotipos son practicamente inevitables nas nosas relacións interpersoais, iso non quere dicir que deban determinar cómo nos relacionamos ou cómo vemos ao resto de persoas, do mesmo xeito que tampouco podemos xulgar a individuos baseándonos nos estereotipos dos colectivos aos que pertencen. Como docentes, debemos ter especial coidado á hora de ensinar a dimensión social do idioma que impartimos, xa que podemos chegar a influenciar enormemente a visión que ten o noso alumnado das demais culturas.
Enlaces relacionados:
No hay comentarios:
Publicar un comentario